Kayzen

Qutuda cəmi bir ədəd siqaret qalmışdı, onu götürüb çəkməyə başladı. İşıqsız, soyuq otağı isə Mişel Sardunun mahnısı bürümüşdü. Qadın eyni anda üç şey edirdi: – siqaretini tüstülədir, mahnıya qulaq asır və dodağının altında öz-özünə danışırdı...

«Mən səni sevəcəm, heç kimin cürət edə bilmədiyi qədər, 
Mən səni sevəcəm, xəyallarında təsəvvür edə biləcəyindən də artıq...”

— O, hamıya baxırdı, yaşından asılı olmayaraq hamıya, bütün qadınlara — ən vulqarına, ən iyrəncinə belə. Məni alçaldan da bu idi, Mişel. Yanımda dayana-dayana ən yöndəmsiz qadına da baxa bilərdi, öz acgöz gözləri ilə. O gözlərə necə də nifrət edirdim, bir bilsəydin...

»Səni elə sevəcəm ki, gözlərimiz yumulacaq, bədənlərimiz əzab çəkəcək və öləcək,
Elə sevəcəm ki, ruhumuz göyün yeddinci qatına uçacaq, düşünəcəyik ki, ölmüşük, ancaq yenə də sevəcəyik,
Mən səni sevəcəm...”
Ardı →

Kür qırağında yerləşən kiçik qəsəbədir Poylu… Mənim nəzərimdə isə ora dünyanın mərkəzidir. Tariximizin qədimliyindən xəbər verən bir çox izlər qalıb o yerlərdə. Təəssüf ki, tariximiz tam açılmayıb, ya da yanlış yazılıb. Çünki zaman-zaman başqa millətlər hökm veriblər bu torpaqlarda. Onlar tariximizi danıblar. Ona görə mən demişəm: “Tarix bizim olub, tarix yazan özgələr”. Tariximiz bundan sonra yazıldıqca təzələnəcək.Qayıdaq yenə Poyluya. Mənim üçün beşikdir ora. Getməsən, öz yurdun, beşiyin inciyər səndən. Mən də arabir Poyluya gedib-gəlirəm. Gözəllikləri elə mən görəndir. Qarayazı meşəsi, Kür çayı və Yer üzünün daha neçə-neçə gözəllikləri orda — Poyluda baş-başa verib. Dünyanın özü sirdir, möcüzədir o yerlərdə. Adi bir ağacla görüşəndə sanki möcüzəylə görüşürsən. Kür çayına baxırsan, bir yerdə burulur, burulğana dönür, bir yerdə lal, başqa yerdə dayaz axır. Oralarda bənövşə bitir. Boynunu elə bükür, baxanı əsir edir. Təbiət nə qədər zəngindir.  Elə bil nağıldır. 

Mənim atam da, anam da Poyluya bir kilometr aralı Qıraq Kəsəmənli kəndindən gəliblər. Bu mənada o kənd də mənə Poylu qədər doğmadır. Atam Əliməmməd dəmir yolunda işlədiyinə görə anamı götürüb Poyluya köçüb. O çox yaşlı vaxtında cavan qız almışdı. Mən indi bunun, yaşlı kişinin cavan qızla evlənməsinin əleyhinəyəm. Çünki atalar gedir. Uşaqlar yetim qalırlar. 
Ardı →

Kişi evin üstündə — əyri çatı səthinin üzərində yaşayır. Yatağı, yazı masası, bilgisayarı, başqa ev əşyaları nizamla düzülüb. 

Nə kişinin özü, nə də əşyaları sürüşüb yerə düşmür. 

Düşüncəli bir adamdır, dünyaya baxışının özünəməxsus əyri bucağı var, bu bucaq altından baxanda başqalarının görə bilmədiyi ağılagəlməz qəribə mənzərələr görür. 

Məntiq qanunlarıyla yaşamır, özü-öz qanunlarını yaratmış, bu qanunlar içərisində heç kimsənin yaşamadığı və yaşaya bilmədiyi bir həyatı artıq neçə illərdir sürdürür.

Çatı üzərində sağa-sola, yuxarıya-aşağıya doğru var-gəl edir, siqaret çıxarıb yandırır, qəzet götürüb kresloya çökür və oxumağa başlayır, bu zaman qara bir milçək uçub gəlir, vızzz, onu narahat edir, kişi tələsmədən ayağa qalxıb milçəyi öz evindən qovur – çatının bütün ərazisi onundur.

Yaşadığı bu evin neçə mərtəbə olduğunu özü də bilmir, lakin çox yüksək bina olduğundan əmindir, çünki küçədə gəzişən adamlar buradan qara nöqtə kimi görünür.

Bir qarğa evin bacasına qonur, yumurtlayır, bir neçə dəqiqə qarıldadıqdan sonra uçub gedir. 

Yumurta diyirlənib yerə düşə-düşdə kişi əyilib onu götürür, qayğanaq bişirir.
Ardı →

Müəllif
   Elektrik qatarının tәkәrlәri relslәri yeknəsәqliklə döyəclәyirdi. Sevda açıq pәncәrә qabağında oturmuşdu. Sәfillәri oxuyurdu. İçәri dolan yel nadinc uşaq kimi şıltaqlıq edirdi; qızın tellәrini dağıdıb sifәtinә sәpəlәyir, onun mütaliәsinә mane olurdu. Havanın sәrin nәfәsindәn gaһ şor suyun, gaһ neftin kәsif qoxusu duyulur, gaһ da Abşeron barlarındakı meynәlәrin, әncir, nar ağaclarının payız әtri gətirirdi. Dәniz mövsümü sona yetdiyindәn vaqonda sәrnişin az idi.
Sevda kitaba elә qapılmışdı ki, qorxurdu düşәcәyi stansiyanı ötüb keçә, xәbәri olmaya. Әsәrin tәsirindәn ayrıla bilmirdi. Hәrdәn başını qaldırıb gözlәrini uzaqlara dikәrək fikirlәşirdi. Fikirlәşirdi ki, bu yazıçılar arı kimi bir mәxluqdur. Arı öz pәtәyindәn çox-çox uzaqlara uçur… Çöllәrdәki güllәrә-çiçәklәrә qonub zәrrә-zәrrә şirә çәkir. Sonra şanasına qayıdaraq әtirli bal yaradır… Yazıçılar da alәmi gәzib-dolanır, görüb-götürür, nәһayәt, iş otağına tәləsәrәk qalın-qalın maraqlı әsәrlәr yaradır. Onların isә şanası kitabdır, balları söz.
Ardı →

Oğlum Ruslana itһaf edirəm

Müəllif
  Ay qızlar! Yәqin Sevda yaşında olanda çoxunuz sevib-sevilmisiniz. Burada tәәccüblü nə var ki? Mәһəbbәtsiz ürәk, günәşsiz һәyat—ikisi dә birdir. Onsuz bu tәbiәtin füsunkar gözәlliklәrini necә görmәk, necә duymaq olar?

    Sevda da sizin kimi ötüb-keçәn qayğısız uşaqlıq çağlarının fәrqinә varmadan qarşıdan gәlәn gәncliyi salamlayırdı. Qoynunda әtirli gül-çiçәk, dodağında şaqraq qәһqәһә, köksündә ülvi mәһәbbәt gәtirәn ilkin baһarını salamlayırdı. Ömrünә sәadәt bәxş edәcәk, yollarına işıq sәpәcәk ulduzlu-aylı gecәsini, günәşli gündüzünü salamlayırdı. Sevinc ona qanad verirdi, fәrәһ göylәrә uçururdu, әngin fazalarda pәrvazlandırırdı.

   Sevda universitetin ikinci kursuna tәzәcә qәdәm qoymuşdu. Tələbəliyin tam bir ili arxada qalmışdı. Dərslәr yenə başlanmışdı. O, һәr sәһәr mәrmәr pillәkәnlәri qalxır, auditoriyalarda oturub müһazirәlәri dinlәyir… yazır, oxuyur… öyrәnirdi…
Ardı →

Leyla Qədirzadə atası Salam Qədirzadə haqqında

  Kəndimizdə bir gözəl var — adı Leyladır onun"… Hər dəfə atamın — yazıçı Salam Qədirzadənin qələminə məxsus bu sətirlər yadıma düşəndə qəlbimi fərəh bürüyür. Düşünürəm: «O Leyla mənəm». Əlbəttə ki, mən atamın «Kəndimizdə bir gözəl var» əsərində həyatından bəhs etdiyi qız deyiləm. Sadəcə, romanın müəllifi həmin əsəri mənə — yeganə qızına ithaf edib. Eləcə də «Su pərisi Mariana» əsəri anam Roza xanıma, «Sevdasız aylar» isə qardaşım Ruslana həsr olunub. 

   Atama qədər nəslimizdə heç kim yazıçılığa meyl göstərməyib. Onun valideynləri sadə adamlar olublar. Ticarətlə məşğul olan atası özünün, ailəsinin ruzusunu balaca dükanından gələn gəlirdən çıxarıb. Anası Ziba isə elə evlərində dərzilik edib. Nənəmin də, babamın da əsilləri Maştağadandır. Sonradan Bakıya köçüblər. Atam bu şəhərdə 1923-cü il aprelin 10-da dünyaya göz açıb. Evin ikinci uşağı olub. Ondan böyük bir bacısı varmış. Atamdan sonra ailələrində dörd qız, bir oğlan uşağı da dünyaya gəlib. 

   O, orta təhsil aldığı 150 saylı məktəbdə keçən illərini həmişə minnətdarlıqla xatırlayardı. Qardaşımla mən balaca olanda bizi gəzməyə çıxarar, çox vaxt da yolunu mütləq həmin məktəbin yanından salardı. Ora çatanda ayaq saxlayar, məktəbin binasını bizə göstərər, qürurla «Mən burada oxumuşam», — deyərdi. 
   Lap uşaq yaşlarından atamın ailələrində xüsusi yeri olub. Qardaş-bacıları onu həddindən artıq çox istəyib, böyük qardaşlarıyla fəxr ediblər.
Ardı →

1877-78-ci illərdə Rusiya ilə Osmanlı arasında növbəti mübaribə baş verdi. Müharibə başlananda Axalsix uyezdinin Azqur kənd sakini Ömər Faiqin cəmi 5 yaşı vardı. Bu müharibəyə gedən rus qoşunlarına baxmaq üçün məktəbdən qaçan Ömər falaqqa qorxusu ilə bir daha məktəbə getmədi.

Molla məktəbindəki əzbərçilik, cəhalət onu sıxırdı, rus məktəbindəki uşaqlar kimi mahnı oxumaq, həyət bağçasında oynamaq istəyirdi 6 yaşlı Ömər. Rus məktəbinə meyllənmişdi. 
Anası qarşısında, atası yanındaydı.“Orda nə oxudurlar, Quran yox, dua” yox deyirdi. Oğlunun könlünü konfet, armud qaxı ilə almaq istəyirdi.

Səhər evdən çıxanda çox düşüncəliydi, hansı məktəbə gedəcəyini qərarlaşdıra bilmirdi. Bir tərəfdə rus məktəbinin sərbəstliyi, bir tərəfdən də anasının hədiyyələri...
“Anamın dadlı yeməklərini düşündükcə məndə köhnəyə qarşı meyl artırdı”.

 Axırda molla məktəbinə getdi, lakin çox oturmadı. Bədəninin istəyini yox ruhunun tələbatını düşünürdü. Rus məktəbinə yazıldı. 

Ardı →

Gecə qatarla yol getməkdən Sabitin zəndələn-zəhləsi gedirdi, çünki qaranlıq dar kupedə uzananda iri bir qəbir gəlib dururdu gözlərinin qabağında və Sabit səhərəcən çimir eləyə bilmirdi.

Stansiyada adam az idi. Vaqona oxşayan bircə uzun bina vardı burda. Sabit çölü içindən işıqlı olan bu binada xeyli aralıda, skamyada tək-tənha oturub siqaret çəkirdi və burda adda-budda gəzişən cavanların gözlərinə görünməməyə çalışırdı. Bu rayon cavanlarının pis bir xasiyyətləri vardı: tanımadıqları adamın üzünə elə zəndlə baxırdılar ki, adam başını soxmağa yer axtarırdı. Sabit çəkinirdi onlardan. Bircəciyi gördümü – bəsdi – o birilərini də duyuq salacaqdı: «Əyə, sən öləsən, Sabit Mirzədi bu. Artist… Kinoda oynayır ha…» Vəssalam! Yığışacaqlar Sabit Mirzənin başına, qoymayacaqlar fikirləriylə təkbətək qalsın, siqaretin arın-arxayın, çəksin, yan-yörəyə gözləri dolusu baxsın…

Qatar vaxtında gəldi. Sabit vaqona qalxa-qalxa arxaya baxdı; ondan savayı bu vaqona minən yox idi. Qapının ağzında dayanan vaqon bələdçisi Sabitə çox zəndlə diqqət yetirirdi, deyəsən, tanımışdı onu. Sabitin kişi bələdçilərdən xoşu gəlmirdi – kişi parovoz sürər, təyyarə sürər, deyirdi, day kupelərdə döşəkağı paylamaz.

Ardı →

Yazıçı-dramaturq İsi Məlikzadə müasir Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Onun nəsr əsərləri haqqında istər sağlığında, istərsə də  ölümündən sonra bir çox ədəbiyyatşünaslar, tənqidçilər, görkəmli alimlər, qələm dostları öz sözlərini deyib.
"İsi Məlikzadə Azərbaycan üçün Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev səviyyəsində parlaq ədəbi sima idi" (Əkrəm Əylisli, xalq yazıçısı); "İsi Məlikzadə nəinki Azərbaycanın, həm də dünyanın maraqlı, oxuna bilən ziyalılarından və yazıçılarındandır" (Əli Rza Xələfli, şair).

Bu yazıya sığa bilməyən deyimlərlə, xatirələrlə yanaşı, dəyərli monoqrafiyalar və dissertasiya mövzuları da var. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim Yaqub İsmayılovun "İsi Məlikzadə — söz sərrafı, nəsr ustası" monoqrafiyasını, görkəmli alim Rəhim Əliyevin «Müdrik sadəlövlük» adlı geniş həcmli məqaləsini, Sevinc Abbasovanın namizədlik dissertasiyasını və ədəbiyyatşünas Nurlana Əliyevanın «Zamanın sözü» monoqrafiyasını xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Bununla belə, İsi Məlikzadə  yaradıcılığı tam araşdırılıbmı, təhlil edilibmi? Neçə romanı, povesti, hekayəsi, pyesi var? Adbaad neçə kitabı olduğu haqda dəqiq məlumat varmı? Məlumdur ki, İsi Məlikzadə özü tərcümeyi-hal yazmamışdır. Odur ki, onun həyat və yaradıcılığı, indiyə qədər haqqında yazılanları seçib toplamaq və digər araşdırmalar aparmaqla tamamlana bilər.
Ardı →

Hüseyn Cavid: «Həqiqət istərəm, yalnız həqiqət!»

Hüseyn Cavidin bir sənətkar və insan kimi həyat, habelə zəngin yaradıcılıq yolu olduqca mürəkkəb, ziddiyyətli dövrə təsadüf edib. İlk növbədə iki yerə parçalanmış Azərbaycanın taleyinə «Vətən, Vətən deyərək hər diyarə səs salaram» qeyrəti ilə yaşayan şair yazmışdı:

Dərd aldı sağımı, ölüm solumu
Namərd Araz kəsdi mənim yolumu.

Qədim Odlar Yurdunun «istibdad zülməti» və onun insanlarının hüquqlarının bərbad hala salındığını, ölkənin qəflət adlı «qanlı kəfən libasına büründüyünü» kədərlə qeyd edən Hüseyn Cavid qəlbən inanmışdı ki, Vahid Azərbaycan timsalında «nazənin Vətən» hökmən «şəbi — hicran bəlalarını» aradan qaldıracaq, işıqlı «sübhi — iqbal» ümidlərinə qovuşacaq. Bu ülvi məqsədə çatmaq üçün isə:

İmdi qeyrət edərsə millətimiz,
Yenə övdət edər səadətimiz.

Ardı →